مسجد گوهر شاد یکی از وسیع ترین مسجد های مشهد
مسجد گوهرشاد یکی از مساجد اصیل تاریخ معماری ایرانی-اسلامی به شمار می‌رود و از جاهای دیدنی مشهد محسوب می‌شود. این اثر زیبای تاریخی، نشان‌دهنده اوج اعتلای هنر ایرانی-اسلامی در دوره تیموریان است.
مسجد گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد و یکی از اصلی‌ترین مکان‌هایی است که در سفر به مشهد مورد بازدید واقع می‌شود. این مسجد از شمال به رواق دارالسیاده و دارالحفاظ، از جنوب به صحن قدس، از شرق به رواق در دست احداث امام خمینی و از غرب به بست شیخ بهایی محدود شده است. برای بازدید از مسجد گوهرشاد می‌توانید با استفاده از انواع وسایل نقلیه عمومی و خودرو شخصی به حرم امام رضا (ع) بروید.
مسجد گوهرشاد که از مساجد چهارایوانی است، معماری زیبایی دارد و وسعت کل مسجد حدود ۹۴۱۰ متر مربع است. این مسجد وسیع‌ترین مسجد در مجموعه آستان قدس رضوی به شمار می‌آید و مساحت صحن آن ۲۸۵۰ مترمربع است. این صحن از نظر قدمت، کهن‌ترین صحن محسوب می‌شود و در جنوب حرم مطهر امام رضا (ع) احداث شده است.
معماری مسجد گوهرشاد
معمار مسجد گوهرشاد قوام‌الدین بن زین‌الدین شیرازی، معمار معروف عصر تیموری بود. معماری مسجد برگرفته از شیوه اسلامی-ایرانی است و در ساخت آن از آجر و گچ استفاده شده است. مسجد گوهرشاد یک صحن، چهار ایوان و یک گنبد فیروزه‌ای و دو گلدسته زیبا و هفت شبستان دارد و به جهت قدمت تاریخی، سبک معماری و زیبایی‌های هنری، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی مشهد و صنعت معماری ایران اسلامی است که زائران بسیاری را به‌سمت خود می‌کشد.
مسجد گوهرشاد یکی از جاذبه‌های تاریخی-فرهنگی و مذهبی و مکان های دیدنی خراسان رضوی است که بسیار موردعلاقه جهانگردان و متخصصین معماری و تاریخ و هنر است. با اینکه ششصد سال از تاریخ ساخت مسجد می‌گذرد؛ اما استحکام و ماندگاری مسجد نشان از عظمت و قدمت آن می‌دهد. مسجد بارها در دوره‌های مختلف تاریخی که مشهد درگیر جنگ شده بود، مثل حمله ازبکان، آسیب دید؛ اما توسط شاه عباس صفوی تعمیر شد. در دوره‌های بعد نیز مسجد به‌دلیل وقوع زلزله در مشهد، آسیب دید که در دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفت و آسیب‌های آن برطرف شد. این مسجد از لحاظ بنا و کاشی‌کاری نمونه‌ای ممتاز به شمار می‌رود. تمام در و دیوارهای مسجد مزین به اسماء جلاله، آیات قرآنی، احادیث و شعر و مدح ائمه اطهار است و با خط ثلث، نستعلیق، کوفی و بنایی خطاطان بزرگ نظیر بایسنقر و امامی اصفهانی ترمیم شده است. تصویر زیر مربوط به بخشی از کاشی‌کاری‌های مسجد است.
ایوان‌های مسجد گوهرشاد
ایوان مقصوره
مسجد گوهرشاد سردرهابی بلندی دارد که به‌صورت قرینه در وسط چهار ضلع مجموعه مسجد قرار گرفته‌اند و بزرگ‌ترین آنها با نام ایوان مقصوره، در ضلع جنوبی صحن واقع شده است. ایوان ۳۵ متر طول با عرض‌های مختلف دارد. در انتهای ایوان مقصوره محراب زیبایی دیده می‌شود و حاشیه اطراف آن با کتیبه مرمت شده با کاشی‌های معرق به آیت‌الکرسی تا تا النور مزین است و پایه‌های داخلی ایوان با سنگ‌های مرمر سفید زینت شده است. در سمت راست محراب، منبر صاحب‌الزمان قرار دارد که منبری قدیمی است و در سال ۱۲۴۳ هجری قمری ساخته شده است. منبر منبت‌کاری‌شده از چوب گلابی و گردو و بدون میخ فلزی ساخته و در سال ۱۳۲۰ شمسی مرمت شده است.
ایوان شمالی در قرینه با ایوان مقصوره رو به قبله است. این ایوان به رواق دارالسیاده متصل است. در پیشانی ایوان، کتیبه‌ای معرق با متنی مرقم به خطی زیبا از مرمت عهد شاه عباس صفوی سخن می‌گوید. همچنین کتیبه‌هایی در پیشانی کفش‌داری ۱۱ و ۱۲ و پیشانی ایوان هست که دارای سوره‌های قرآنی هستند و با خط محمدرضا امامی اصفهانی نوشته شده و جلوه‌هایی زیبا را به نمایش گذاشته‌اند.
ایوان شرقی
سومین ایوان، ایوان شرقی مسجد است که در گذشته به ایوان حاج حسن مشهور بوده است. این ایوان به رواق امام خمینی متصل است. در داخل ایوان و در ضلع شمال و جنوب به قرینه سه طاق در قسمت فوقانی وجود دارد و در کتیبه پیشانی ایوان و در دو طرف پایه ایوان و پیشانی محراب و در سقف ضربی در سنگ مرمر به خط کوفی معقلی در کاشی نوشته‌هایی به چشم می‌خورد.
ایوان غربی
ایوان چهارم، ایوان غربی است که در گذشته متصل به بازار بوده و اکنون با دری بزرگ که در وسط ایوان واقع شده و موسوم به درب سنگی است، مسجد با بست شیخ بهاالدین عاملی مرتبط می‌شود. در گذشته نام این ایوان، ایوان آب بوده و کانال عبور آب به داخل مسجد در زیر ایوان بوده است. در داخل این ایوان نیز رو و پشت به قبله (شبیه ایوان شرقی) سه طاق بنا شده و در پیشانی ایوان و در ضربی سقف و در وسط پایه‌های ایوان به خط بنایی سوره‌هایی از قرآن کریم مرقوم است. تصویر زیر بخشی از ایوان مقصوره است.
شبستان ها
شبستان های قرینه مسجد، پایه های قطور و سقف ضربی شکلی دارند و آنها با این که بارها مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته اند اما هنوز هم زیبایی سنتی معماری ایران را تداعی می کنند. این شبستان ها در دوره های گوناگون نام های مختلفی از جمله شبستان سبزواری، تبریزی، نهاوندی، نجف آبادی و … را به خود نسبت داده اند. به جز شبستان گرم که واقع در ضلع شرقی مسجد بین ایوان شرقی و ضلع شمالی میباشد و محل عبادت آقایان است، جالبع بدونید که در مابقی شبستان ها جلسات قرآن، آموزش، سخنرانی و وعظ و تدریس علوم قرآنی و … برگزار می گردد.
تاریخچه مسجد گوهرشاد
جالب است بدانید که قرن هشتم و در دوران حکومت تیموریان، پرجلوه ترین بناهای معماری اسلامی در مساجد زیبا و منحصر به فرد خلاصه می شد و اینکه گوهرشاد که از بانوان بزرگ و نامور ایران بوده است، دستور ساخت این مسجد را در سال ۸۱۸ قمری را به معماران زبردست داد. لازم به ذکر است که گوهرشاد دختر یکی از امیران بزرگ تیموری به نام امیر غیاث الدین ترخانی بود که در سن ۱۶ سالگی به عقد همسری شاهرخ، فرزند ارشد تیمور و جانشین او درآمد. در ادامه مهمه بدونید روایات حاکی از این موضوع بوده که گوهرشاد زنی بسیار پاکدل و مذهبی بوده که ارادت خاصی به ائمه اطهار داشته ؛ به همین منظور دستور داد مسجدی بزرگ و زیبا در جوار حرم مطهر امام رضا (ع) بسازند تا بعد از مرگ نیز، مدفن وی باشد. همچنین افسانه های بسیار دیگری نیز از روند ساخت این مسجد به گوش رسیده است که شاید معروف ترین آنها داستان عشق جوان کارگری است که دل به گوهرشاد بسته بود و اینکه رفت و آمد این بانو و سرکشی به کارگران برای نظارت بر ساخت مسجد، باعث شده که این جوان عاشق بانو گوهرشاد بشود و عشقش را بیان کند. به دنبال آن گوهرشاد از آن جوان خواست که چهل روز اعتکاف کند و از خانه بیرون نیاید. بعد از چهل روز جوان کارگر از بند عشق زمینی رها شده و عشقی آسمانی را پیدا کرده بود! اما این را بدانید که از این گونه افسانه ها و اسطوره ها درباره این مسجد شگفت انگیز و زیبا به وفور شنیده می شود. اما شاید هیچ کدام از این داستان ها به اندازه قتل خود گوهرشاد ناراحت کننده و تراژیک نباشد و در آخر گوهرشاد در اثر دسیسه تعدادی از سیاستمداران و در جریان قیام میرزا ابوالقاسم بابر در هرات به قتل رسید و این بانو گرانقدر در زمان مرگ ۸۸ سال داشت و در نهایت در همان شهر هرات و در جوار همسرش و پسرش بایسنقر میرزا به خاک سپرده شد.
مسجد گوهرشاد یکی از جاذبه های گردشگری مشهد
منبع:https://www.kojaro.com
